ΣΤΟΜΙΔΕΣ: ΧΡΗΣΙΜΟ ΕΡΓΑΛΕΙΟ Ή ΤΡΟΧΟΠΕΔΗ ΣΤΗΝ ΕΥΖΩΙΑ ΤΩΝ ΑΛΟΓΩΝ

Βασικοί Όροι 

1. Τι είναι η στομίδα;

Η στομίδα είναι ένα μεταλλικό (ή διαφορετικού υλικού) εξάρτημα το οποίο προσαρμόζεται στο χαλινάρι και τοποθετείται στο στόμα του αλόγου, στο μεσοδόντιο διάστημα, δηλαδή μεταξύ των τομέων και των προγομφίων οδόντων. Χρησιμοποιείται σαν μοχλός από τον ιππέα  για να κατευθύνει το άλογο, να τροποποιήσει την ταχύτητα του καθώς και την θέση του τραχήλου και της κεφαλής.

2. Βασικοί τύποι στομίδων 

Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι στομίδων που διαφέρουν στο υλικό, το σχήμα, τον τύπο χαλίνωσης με τον οποίο χρησιμοποιούνται και στην χρήση τους (πχ. Ερασιτεχνική ιππασία, ιππική δεξιοτεχνία/ dressage, υπερπήδηση εμποδίων/ eventing, show jumping….).

Οι συχνότεροι τύποι στομίδων και αυτοί που θα χρειαστούν για την κατανόηση του εξής άρθρου είναι:

α) Απλή στομίδα (snaffle bit) 

 

με τις παρακάτω διαφοροποιήσεις, που διαφοροποιούν τα σημεία επαφής και πίεσης στο στόμα του ίππου: 

FEI/ Dressage rules 2021/Annex 11- Equipment and saddlery reference/ pg 95

Να σημειωθεί σ’ αυτό το σημείο ότι η στομίδα είναι το σημαντικότερο κομμάτι εξοπλισμού.

Οι τόσες διαφοροποιήσεις έγκειται στο ότι διαφορετικά άλογα προτιμούν και δουλεύουν καλύτερα με διαφορετικούς τύπους στομίδων.

β) Στομίδες τύπου curb 

με τις παρακάτω διαφοροποιήσεις : 

Συχνά, κυρίως στο άθλημα της ιππικής δεξιοτεχνίας αλλά και σε άλλα,  χρησιμοποιείται χαλίνωση bridoon, που αποτελείται από τη χρήση μιας απλής στομίδας και μιας curb στομίδας , κάθε μία από τις οποίες συνδέεται με ένα ζευγάρι ηνία.

Οι στομίδες επιπλέον διαφοροποιούνται ως προς το υλικό. Συχνότερα χρησιμοποιούνται στομίδες από σίδηρο ( black iron ή sweet iron). Εναλλακτικά χρησιμοποιούνται χαλκός (α)  ή ένα μίγμα χαλκού, ψευδαργύρου και  σιλικόνης (β), υλικά που ενθαρρύνουν την παραγωγή σάλιου και την καλύτερη επαφή μεταξύ στόματος και του χεριού του ιππέα. 

(α)

(β)

    

Αρκετά διαδεδομένη τα τελευταία χρόνια είναι η χρήση πλαστικού (γ)  ή λάστιχου (δ) που δημιουργεί πιο μαλακή επαφή στο στόμα του αλόγου.

(γ)

(δ)

3. Εναλλακτικοί τύποι χαλίνωσης 

 Εκτός από τους κοινούς τύπους χαλίνωσης που χρησιμοποιούν στομίδες, υπάρχουν και εναλλακτικές λύσεις που χρησιμοποιούν μη παραδοσιακές στομίδες όπως οι hackamore (ε) ή που δε χρησιμοποιούν στομίδες (bitless) (στ).

(ε) 

(στ)

Στομίδες στην Ιστορία

Τα άλογα αποτέλεσαν σημαντικό σύντροφο για τον άνθρωπο για όλη την ιστορία της ανθρωπότητας  και αποτέλεσαν θεμέλιο λίθο για την πρόοδο του πολιτισμού του. Αν και αρχικά χρησιμοποιούνταν ως παραγωγικά ζώα για κρέας και δέρμα, σχετικά σύντομα ξεκίνησαν να χρησιμοποιούνται για την δύναμη τους στην έλξη φορτίων αλλά και για ίππευση.

Αναπαράσταση σαγής της εποχής του Χαλκού (An early history of horsemanship – Augusto Azzaroli, pg 17)

Γρήγορα έγινε φανερό πως για τον ακριβή έλεγχο που απαιτείται για την ίππευση ενός αλόγου δεν αρκούσε ένα απλό λουρί γύρω από τον λαιμό όπως χρησιμοποιούνταν για άλλα ζώα, ή για την έλξη φορτίων,  και έτσι ήρθαν στο προσκήνιο οι πρώτες στομίδες. Θεωρείται πως οι πρώτες στομίδες είχαν ευθύ σχήμα και κατασκευάζονταν από κόκκαλο ή ξύλο ( Horses: history, myth, art – Catherine Johns, pg 14), ή δέρμα ( An early history of horsemanship – Augusto Azzaroli, pg 17). Αργότερα με την εξέλιξη της ιππασίας και ειδικά της χρήσης των αλόγων στον πόλεμο, οι στομίδες έγιναν όλο και πιο πολύπλοκες, που έγινε δυνατό με τη χρήση μετάλλων.

: Στομίδα από χαλκό που βρέθηκε σε αρχαίο οπλοστάσιο στην περιοχή της Θήβας και χρονολογείται γύρω στο 1300 π.Χ.

Επιπλέον, οι στομίδες εξελίχθηκαν πολύ πριν τον υπόλοιπο εξοπλισμό όπως τη σέλλα ή τους αναβολείς, γεγονός που υποδηλώνει την σημασία της. Οι Ασσύριοι από τον 9^ο αιώνα π.Χ. χρησιμοποιούσαν περίτεχνες χαλινώσεις και στομίδες.  (Horses: history, myth, art – Catherine Johns, pg 17).

King of Assyria, Βρετανικό μουσείο

Στομίδες στον Αθλητισμό 

Η χαλίνωση του ίππου αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση σε όλα τα ιππικά αθλήματα και η στομίδα, ως μέρος της, στα περισσότερα από αυτά ( στην υπερπήδηση εμποδίων επιτρέπονται και εναλλακτικές λύσεις όπως hackamore).

Ο εξοπλισμός που επιτρέπεται και ενδείκνυται να χρησιμοποιείται σε αγωνιστικό πλαίσιο καθορίζεται από την FEI (Fédération Equestre Internationale / Διεθνή Ομοσπονδία Ιππασίας). Οι στομίδες δεν αποτελούν φυσικά εξαίρεση. Η FEI καθορίζει τους τύπους στομίδων που μπορούν να χρησιμοποιούνται στα διάφορα αθλήματα και στις διάφορες βαθμίδες, καθώς και το μέγεθος και την εφαρμογή τους στο στόμα του ίππου.

Οποιαδήποτε παραβίαση των σχετικών κανονισμών από αθλητές  τιμωρείται με αποκλεισμό από την εκάστοτε διοργάνωση, ενώ λόγος αποκλεισμού  είναι και οποιαδήποτε αιμορραγία στο στόμα. Επιπλέον, τυχόν αντίδραση στο στόμα του αλόγου κατά την διεξαγωγή της αγωνιστικής προσπάθειας λαμβάνεται υπόψη από τους κριτές. 

Έλεγχος στομίδας μετά από αγωνιστική προσπάθεια από steward.

Συζήτηση γύρω από την Ηθική στην χρήση στομίδας 

Τα τελευταία χρόνια στον χώρο της ιππασίας αλλά και σε κύκλους φιλοζωικού ενδιαφέροντος η ευζωία των αλόγων που ιππεύονται αθλητικά, ή και όχι, αποτελεί θέμα ενδιαφέροντος, με την στομίδα να έρχεται συχνά στο προσκήνιο .  Τα επιχειρήματα τόσο υπέρ όσο και κατά της χρήσης της είναι πολλά και άξια ανασκόπησης, χωρίς φυσικά να λείπουν και οι αναμενόμενοι φανατισμοί που φέρνουν στο προσκήνιο αβάσιμα δεδομένα και πληροφορίες αλλά και προκατειλημμένες «ερευνητικές» προσπάθειες με προαποφασισμένα αποτελέσματα.

1. Κατά της χρήσης στομίδας 

 Τα επιχειρήματα κατά της χρήσης στομίδας στρέφονται γύρω από το θέμα της υποβάθμισης της ευζωίας των ίππων. Οποιοσδήποτε με το ελάχιστο φιλοζωικό ενδιαφέρον έχει συναντήσει καταστάσεις, είτε από κοντά είτε μέσω φωτογραφιών,  στις οποίες κάποιο άλογο υπέστη κακομεταχείριση με την χρήση του χαλινού του. Ειδικά εκτός του αθλητικού χώρου (δηλαδή σε άλογα εργασίας ή ερασιτεχνικής ιππασίας)  που δεν υπάρχει ο φόβος άμεσων κυρώσεων αλλά ούτε είναι δεδομένο πως τα άτομα που χειρίζονται τα άλογα έχουν τις κατάλληλες γνώσεις προκειμένου να διαφυλάξουν την ευζωία τους , δεν είναι σπάνιοι οι τραυματισμοί του στόματος του ίππου αλλά και η μακροχρόνια κακότεχνη χρήση που όχι μόνο υποβαθμίζει την ποιότητα ζωής των ίππων αλλά και τους θέτει σε κίνδυνο. 

Ένα από τα συχνότερα προβλήματα εκτός αθλητικού χώρου είναι η χρήση ακατάλληλου εξοπλισμού, όπως πολύ αυστηρές στομίδες, λανθασμένου μεγέθους σέλας, πολύ αιχμηρών σπιρουνιών κτλ., σε συνδυασμό αρκετές φορές με κακό χειρισμό από τους ιππείς. Ο κακός χειρισμός της στομίδας μπορεί να αναφέρεται στην αδέξια χρήση των ηνίων κατά την ίππευση αλλά και κάτω από το άλογο, παραδείγματος χάριν το δέσιμο του ίππου με τα ηνία ενώ φοράει στομίδα που μπορεί να του προκαλέσει σοβαρό τραυματισμό σε περίπτωση που το ζώο τρομάξει και προσπαθήσει να φύγει, και δυστυχώς είναι συχνό θέαμα σε επαρχίες ή τουριστικές εγκαταστάσεις.  

Άλογο δεμένο ενώ φοράει στομίδα (πάνω)  αντί για την χρήση καπιστριού που ή σκοινιού ασφαλείας (κάτω) που επιτρέπει στο άλογο να λυθεί σε περίπτωση ατυχήματος ή σε περίπτωση που το ζώο πανικοβληθεί και στραφεί σε φυγή.

Φυσικά τραυματισμοί και φαινόμενα κακοποίησης συμβαίνουν και στον χώρο του αθλητισμού(1),  αν και ίσως σε πιο περιορισμένο βαθμό, λόγω των ελέγχων της FEI και των κυρώσεων στους αθλητές. Δεν πρέπει φυσικά να παραλειφθεί η αναφορά του rollkur, που αποτελεί το φαινόμενο κατά το οποίο η κεφαλή του ίππου κάμπτεται υπέρμετρα με αποτέλεσμα να βρίσκεται πίσω από την κάθετο. Αυτό το φαινόμενο εμφανίζεται κυρίως, αν και όχι κατά αποκλειστικότητα στην ιππική δεξιοτεχνία, και αν και βάσει των κανονισμών και του πρότυπου των ασκήσεων είναι λάθος και θα έπρεπε να βαθμολογείται αρνητικά, τα τελευταία χρόνια τείνει να αγνοείται από τους κριτές. 

Πάνω: άλογο με σωστή θέση κεφαλής, «στην κάθετο»

Κάτω: άλογο με rollkur, η κεφαλή είναι πίσω από την νοητή κάθετη γραμμή με το έδαφος

Όμως ακόμα και σε αθλητικό πλαίσιο δεν είναι σπάνιο τα άλογα να δείχνουν αντιδραστική συμπεριφορά(άνοιγμα στόματος, κρέμασμα γλώσσας, έντονη κίνηση/ τίναγμα του τραχήλου κ.α.)  στην χρήση στομίδας όταν ο ιππέας ασκήσει λίγο περισσότερη δύναμη ή κάνει κάποια λάθος κίνηση. Αν και σε κάποια αθλήματα αυτή η συμπεριφορά λαμβάνεται υπόψη στην απόδοση και την βαθμολογία των αθλητών, αυτό δεν συμβαίνει στα περισσότερα. Επίσης,  σε επίπεδο προπόνησης θεωρείται αναμενόμενο το ζώο να αντιδράσει όταν μαθαίνει κάποια πολύπλοκη κίνηση ή ιππεύεται από αρχάριο αθλητή. Αυτό όμως είναι ξεκάθαρο δείγμα δυσανασχέτησης του ίππου και αποτελεί σημαντικό σημείο παρατήρησης και συζήτησης . 

 

Παράδειγμα αντίδρασης στο στόμα, γλώσσα έξω 

2. Υπέρ της χρήσης στομίδας

Είναι φυσικό σε άτομα με λίγη ή  καθόλου εξοικείωση με τον χώρο της ιππασίας, η ιδέα ενός μετάλλου στο στόμα του αλόγου να προκαλεί ανησυχία. Η στομίδα, όπως και κάθε εργαλείο, αν χρησιμοποιηθεί λανθασμένα ή υπέρμετρα μπορεί να προκαλέσει προβλήματα, όπως τραυματισμούς ή κακώσεις μέχρι και  μυοσκελετικά και αναπνευστικά προβλήματα με τη μακροχρόνια άτεχνη χρήση. Όμως, όπως δεν απαγορεύεται η χρήση κουζινομάχαιρων επειδή μπορεί κάποιος να κόψει το χέρι του έτσι δεν είναι λογικό να απαγορεύεται και η στομίδα γιατί με λάθος χρήση προκαλεί πόνο.

  Η Laura Kraut και Cedric , χρυσό μετάλλιο στους ολυμπιακούς αγώνες του 2008.

Η στομίδα είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται, εξελίσσεται και βελτιώνεται εδώ και αιώνες και χάρη στην χρήση της αναπτύχθηκαν πολιτισμοί, κερδήθηκαν πόλεμοι, μετανάστευσαν πολιτισμοί. Και χάρη στην χρήση της σήμερα επιτυγχάνονται ιστορικές επιδώσεις στον χώρο της ιππασίας. 

 Η Charlotte Dujardin με τον Valegro στους Ολυμπιακούς αγώνες του Ρίο το 2012, όπου έσπασαν το παγκόσμιο ρεκόρ στην κατηγορία grand prix, με ποσοστό 94,3%.

Η στομίδα συχνά χρησιμοποιείται ως αποδιοπομπαίος τράγος, καθώς στην ύπαρξη της αποδίδονται τα προβλήματα που προκύπτουν λόγω κακής ίππευσης, έλλειψης σωστής εκπαίδευσης και ελλιπούς ελέγχου από τις αρμόδιες υπηρεσίες όταν σημειώνονται καταχρήσεις.

 Αν και υπάρχουν κίνδυνοι από τη λανθασμένη χρήση, συχνά χρεώνονται περισσότερα από όσα της αναλογούν. Υπήρξαν ισχυρισμοί που συσχέτιζαν την χρήση στομίδας με αναπνευστικά προβλήματα όπως το DLC (dynamic laryngeal collapse), υποστηρίζοντας φυσικά όχι πως η χρήση στομίδας προκαλεί την κατάρρευση αλλά πως επιβαρύνει άλογα με γενετικό υπόβαθρο που ευνοεί την ασθένεια (2). Φυσικά υπήρξαν έρευνες που υποστηρίζουν πως η αντικατάσταση της στομίδας με κάποιον άλλον τύπο χαλίνωσης (bitless bridle )  όχι μόνο δεν βελτιώνει τις πιθανότητες το ζώο να νοσήσει αλλά δύναται να προκαλέσει περισσότερα προβλήματα καθώς η θέση του τραχήλου διαφοροποιείται από την βέλτιστη λόγω χειρότερου ελέγχου από τον ιππέα, και η λανθασμένη θέση της κεφαλής σε μακροχρόνιο πλαίσιο μπορεί να προκαλέσει τόσο αναπνευστικά όσο και μυοσκελετικά προβλήματα.

Έρευνα που εφάρμοσε ένα ηθόγραμμα πόνου σε αθλητικά άλογα ιππικής δεξιοτεχνίας σε  Παγκόσμιο Πρωτάθλημα κατέληξε σε πολύ ελπιδοφόρα συμπεράσματα καθώς η μεγάλη πλειοψηφία των αλόγων έδειξε να δουλεύει με σχετική άνεση με λίγες εξαιρέσεις που έδειξαν αντίδραση ή εκδηλώσεις ενόχλησης και δυσφορίας σε μερικές από τις πιο δύσκολες κινήσεις (4). 

3. Συμπεράσματα 

Το άρθρο αυτό γράφτηκε με πρόθεση όχι να δώσει κάποια ξεκάθαρη απάντηση στο ζήτημα της στομίδας αλλά να πληροφορήσει για την στομίδα ως χρήσιμο εργαλείο αλλά και να προβληματίσει όσους δεν έτυχε να έχουν ήδη προβληματιστεί για την αμφιλεγόμενη ασφάλεια της.

 Μια σύντομη αναζήτηση στο διαδίκτυο, σχετικά με την ασφάλεια τη στομίδας θα εμφανίσει όγκους από άρθρα και βίντεο που θα διαλαλούν τους κινδύνους και την βαρβαρότητα της στομίδας και όσων την χρησιμοποιούν με σχεδόν φανατική διάθεση, συχνά παρουσιάζοντας μη αξιόπιστες πηγές ακόμα και ευθέως ψεύτικες πληροφορίες συχνά. Αν και η πρόθεση αυτών των μέσων είναι να προστατεύσουν τα άλογα, τείνουν να έχουν αντίθετο αποτέλεσμα, αφού δαιμονοποιούν την στομίδα και αγνοούν άλλα πιο σημαντικά προβλήματα του χώρου.

Από την άλλη και οι υπερασπιστές της στομίδας τείνουν συχνά να ωραιοποιούν την κατάσταση και να δίνουν περισσότερη σημασία σε αθλητικές επιδόσεις και νούμερα παρά στην ουσία που δεν αποτελεί τίποτα άλλο από την ευζωία των ίππων

Χρειάζεται κάτι να προκαλεί σωματικό πόνο, τραυματισμό ή μακροχρόνιο πρόβλημα υγείας σε κάποιο ζώο για να αποτελεί παράγοντα υποβάθμισης της ευζωίας του;

Η προφανής απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι όχι. Θα πρέπει συνεπώς η ιππική κοινότητα να στρέψει την προσοχή της σε αυτό και σε παρόμοια ζητήματα και  να δώσει σημασία στις ψυχικές ανάγκες των αλόγων. Θα πρέπει να διασφαλίζει την ευημερία του πνεύματος των αλόγων όπως κάνει και με την σωματική υγεία.

Αυτό μπορεί να γίνει μόνο με επιμόρφωση του κόσμου, χρησιμοποιώντας αξιόλογα δεδομένα και στοιχεία, δίχως να αγνοούνται οι άσχημες πλευρές του χώρου. Πρέπει να εκσυγχρονιστούν κάποιοι κανονισμοί και να ευνοηθεί περισσότερο η ευζωία των αλόγων παρά η παράδοση των αθλημάτων και να ασκείται σοβαρότερος έλεγχος και στα άλογα εκτός ομοσπονδιακής ευθύνης.

 

Ναταλία Φραγκιαδάκη

Βιβλιογραφία

   

 

1.       Bit related lesions in event horses after cross- country test( Kati Tuomola, Nina Mäki-Kihniä, Anna Valros, Anna Mykkänen and Minna Kujala-Wirth -2021

2.       Effect of poll flexion and dynamic laryngeal collapse on tracheal pressure in Norwegian Coldblooded Trotter racehorses (E. Strand, C.T. Fjordbakk, S. J. Holcombe, A. Risberg, H. J. Chalmers – 2010)

3.       A bitless bridle does not limit or prevent dynamic laryngeal collapse (Zoe Fretheim-Kelly, Cathrine T. Fjordbakk, Constanze Fintl, Randi Krontveit, Eric Strand- 2020)

4.       Application of Ridden Horse Pain Ethogram to Elite Dressage Horses Competing in World Cup Grand Prix Competition (Sue Dyson, Danica Pollard -2021)

5.       Fei.org (rules and regulations )

6.       Hef.gr (κανονισμοί )